نگار مجتهدی
روزنامه‌نگار و مستندساز ایرانی کانادایی
سازمان‌های حقوق بشری از افزایش تیراندازی‌های مرگ‌بار نیروهای امنیتی جمهوری اسلامی به کولبرهای کُرد خبر می‌دهند. این کولبران که کالاها را از عراق حمل می‌کنند، در تلاش به منظور کسب درآمد برای زنده ماندن هستند.
به گفته سازمان حقوق بشری اتحاد برای ایران، نیروهای جمهوری اسلامی در سال ۲۰۲۳ به ۵۰۷ کُرد در حال حمل کالا از عراق تیراندازی کردند و ۴۴ نفر از آنها را کشتند.
بر اساس گزارش این سازمان حقوق بشری، از ابتدای سال جاری میلادی تاکنون ۱۱۱ کُرد در مرز به همین دلیل هدف تیراندازی قرار گرفتند.
محمود امیری مقدم، مدیر سازمان حقوق بشر ایران مستقر در نروژ، گفت که «کولبرهای کُرد دسترسی محدودی به عدالت» دارند.
امیری مقدم افزود: «وقتی نیروهای مرزبانی آنها را می‌بینند به آنها شلیک می‌کنند. در مورد افرادی می‌شنویم که کشته شده‌اند اما افرادی هم هستند که دست و پای خود را از دست داده‌اند. آنان به دلیل ضایعه نخاعی فلج می‌شوند.»
شقایق نوروزی از اتحاد برای ایران گفت: «بسیاری از آنها پسران ۱۳ ساله هستند اما برخی دیگر مردان و زنان با تحصیلات عالی‌اند و برخی نیز تا ۷۷ سال سن دارند. آنان به حمل بار سنگین از راه زمینی خطرناک و کوهستانی به عنوان وسیله‌ای برای بقا متکی هستند.»
نوروزی به ایران‌اینترنشنال گفت: «دکترها را می‌توانید پیدا کنید که تازه فارغ‌التحصیل شده‌اند و از تهران برگشته‌اند و نمی‌توانند در کردستان کار کنند.»
کولبرها معمولا بر اساس وزن و نوع کالایی که حمل می‌کنند، دستمزد دریافت می‌کنند.
بر اساس گزارش‌ها، آنها اغلب بارهای ده‌ها کیلوگرمی را از راه زمینی کوهستانی تا ۱۰ کیلومتر حمل می‌کنند.
اقلامی چون چای، لوازم الکترونیکی، منسوجات، محصولات زیبایی و سیگار از مرز عبور می‌کنند تا بلافاصله به فروش برسند.
معمولا از حمل مشروبات الکلی اجتناب می‌شود زیرا مجازات شدیدتری در پی دارد.
فشارها علیه اقوام
تیمور الیاسی، نماینده جمعیت حقوق بشر کردستان ایران در سازمان ملل در ژنو، این تیراندازی‌ها را «اعدام‌های فراقانونی» خواند و آن را نشان‌دهنده «هدف قرار دادن سیستماتیک» یکی از به حاشیه‌رانده‌ترین گروه‌های قومی ایران دانست.
الیاسی گفت: «مردم حق غذا، حق کار، حق سلامتی و حق زندگی دارند.»
او به ایران‌اینترنشنال گفت که تیراندازی به کولبرها دو دهه است اتفاق می‌افتد و فقر، عامل اصلی سوق دادن آنها به این کار است.
طبق آمار رسمی، از زمان جنگ ایران با عراق در دهه ۶۰، حدود ۲۰ میلیون مین در کردستان ایران کار گذاشته شده است.
الیاسی گفت که کاشت این مین‌ها، زمین را برای کشاورزی نامناسب کرده و شرایط کشنده‌ای را برای کار روی زمین ایجاد کرده است.
وی افزود: «ما افراد زیادی داریم که در این منطقه زندگی می‌کنند و نمی‌توانند در زمین خود کار کنند و علاوه بر این، هیچ سرمایه‌گذاری و پروژه‌های توسعه‌ای در منطقه وجود ندارد.»
سازمان دیده‌بان حقوق بشر گزارشی از افزایش تیراندازی نیروهای امنیتی ایران به کولبرها منتشر کرده است.
برای این گزارش با ۱۳ کولبر کُرد مصاحبه شده است که بین اکتبر ۲۰۲۱ تا آوریل ۲۰۲۴، از تیراندازی‌ها جان سالم به در برده‌اند یا شاهد تیراندازی بوده‌اند.
شاهدان به دیده‌بان حقوق بشر گفتند که نیروهای مرزبانی فراجا و سپاه پاسداران این حملات را به کولبرها انجام داده‌اند.
بر اساس گزارش روز دوشنبه ۱۸ تیر این سازمان، شش نفر به این گروه حقوق بشری گفتند که نیروهای امنیتی ایران آنها را هدف تیراندازی قرار داده‌اند و تیراندازی به دیگران را نیز دیده‌اند.
دو نفر دیگر گفتند که نیروهای امنیتی ایران به بستگان آنها که به عنوان کولبر کار می‌کردند تیراندازی کرده‌اند و آنان را کشتند. یکی از آنها پس از پا گذاشتن روی مین، پای خود را از دست داده است.
سازمان دیده‌بان حقوق بشر اسناد پزشکی و اسناد دادگاه را در این زمینه بررسی کرده است.
یک مساله امنیتی
دیده‌بان حقوق بشر در گزارش خود خبر داد دولت ابراهیم رئیسی به کُردها پیشنهاد کرده است که نظارت بر کار کولبرها را بر عهده بگیرند. با این حال مقامات در ایران اغلب این موضوع را یک موضوع امنیتی می‌دانند.
محی‌الدین ابراهیمی، زندانی سیاسی کُرد، کولبری بود که در اسفند ۱۴۰۱ به اتهامات امنیتی اعدام شد. او در سال ۱۳۹۶ پس از اینکه در حال حمل مشروبات الکلی بود، در مرز دستگیر شد.
او در نامه‌ای که در سایت حقوق بشر ایران منتشر شده، نوشت: «اینجانب دارای ۱۲ سر عائله و ساکن شهر اشنویه هستم که چندین سال است به کار کولبری اشتغال داشتم. مورخه ۱۶ آبان ۹۶، من از کردستان عراق با دو اسب و چهار کارتن در تاریکی شب در حال عبور از مرز بودم. چند نفر دیگر چند صد متر جلوتر از من در حال حرکت بودند که ناگهان از طرف نیروهای هنگ مرزی به افراد جلوتر شلیک شد و این افراد پا به فرار گذاشتند و مامورین هنگ مرزی به طرف حقیر هم تیراندازی کرده و از ناحیه پای راست هدف گلوله قرار گرفتم و به‌شدت مجروح شدم و در بازرسی نیروهای هنگ مرزی، دو اسب و چهار کارتن مشروبات الکلی از نوع آبجو کشف و ضبط گردید.»
ابراهیمی افزود: «به دلیل جراحات شدید، حقیر توسط مامورین هنگ مرزی به اشنویه انتقال یافتم و بعد از چند روز بستری از بیمارستان به بازداشتگاه اطلاعات سپاه منتقل شدم. در بازداشتگاه اطلاعات سپاه با اتهامات واهی و غیرقابل باور روبه‌رو شدم؛ در صورتی که طبق بازرسی مامورین هنگ مرزی فقط چهار کارتن [مشروبات الکلی] بوده است.»
وی به اتهام «بغی» (شورش مسلحانه) از طریق عضویت در حزب دموکرات کردستان ایران رسما به اعدام محکوم شد.
امیری مقدم از سازمان حقوق بشر ایران به مورد مشابه دیگری اشاره کرد و گفت در ماه گذشته میلادی، ادریس آلی، یک کولبر کُرد، به اتهامات واهی «جاسوسی برای اسرائیل» به اعدام محکوم شد.
او تاکید کرد که این اتهام بر اساس اخذ اعترافات از این کولبر «در زیر شکنجه» مطرح شده و تنها عمل او «قاچاق مشروبات الکلی به عنوان کولبر» بوده است.
برای ۱۰ دلار
امیری مقدم گفت جمهوری اسلامی افرادی را که در سیستان و بلوچستان کالا حمل می‌کنند نیز هدف قرار می‌دهد.
او تاکید کرد هدف قرار دادن اقلیت‌های قومی مانند کُردها و بلوچ‌ها وسیله‌ای برای کنترل و آزار و اذیت آن‌هاست: «این نشان‌دهنده رژیمی است که برای جان انسان‌ها ارزشی قائل نیست و می‌خواهد ترس ایجاد کند.»
الیاسی نیز گفت ایران علاوه بر آپارتاید جنسیتی و مذهبی، آپارتاید قومی را نیز مرتکب می‌شود.
او با استناد به داده‌های موجود گفت که روزانه بین ۸۴ تا ۱۶۰ هزار نفر به عنوان کولبر کار می‌کنند و آنان برای حمل بار سنگین در برف و هوای سرد، با احتمال کشته شدن، مجروح شدن یا زندانی شدن، فقط «۱۰ دلار» دریافت می‌کنند.
